Czytając teksty o historii regionu, można natrafić na ciekawą wzmiankę dotyczącą Leszczynka. Okazuje się, że w I poł. XIX wieku przebywał tutaj słynny poeta romantyczny, przyjaciel Mickiewicza i Chopina, Józef Bohdan Zaleski – przedstawiciel tzw. ukraińskiej szkoły poetów. Myślę, że warto opublikować kilka słów zarówno o samym Zaleskim, jak i o jego pobycie na ziemi kutnowskiej. Mam nadzieję, że wkrótce uda się upamiętnić jego pobyt w dworku stosowną tablicą. Serdecznie zapraszam do lektury.

Michał Łuczak, dyrektor Ośrodka Kultury Gminy Kutno

BARBARA KONARSKA-PABINIAK

LIRNIK Z UKRAINY W PŁOCKIEM. W 120. ROCZNICĘ ŚMIERCI JÓZEFA BOHDANA ZALESKIEGO

Polski poeta romantyczny Józef Bohdan Zaleski, reprezentujący tzw. szkołę ukraińską, w latach 1822-1830 trudnił się guwernerką na prowincji. Był nauczycielem domowym w Leszczynku k. Kutna, leżącym w ówczesnym obwodzie gostynińskim oraz w Płocku. Co do daty pobytu w Leszczynku informacje są rozbieżne. Seweryna Duchińska w pośmiertnym wspomnieniu o Zaleskim twierdzi, że było to około 1825 r. S t a n i s ł a w Z d z i a r s k i zaś u w a ż a , że pobyt poety w Leszczynku mógł mieć miejsce w 1823 r. Natomiast Nowy Korbut podaje, że było to latem 1822 r. Taką też datę przyjęła Barbara Stelmaszczyk-Świtonek we wstępie do współczesnego wydania poezji Bohdana Zaleskiego.

NOTATKI PŁOCKIE • 2006 • 1/206

W okolicach Kutna stacjonował pułk strzelców konnych Wojska Polskiego. Zaleski zamieszkał tam w domu płk. Franciszka Górskiego w Leszczynku. Zajmował się wychowywaniem jego syna. Bale urządzane przez oficerów ściągały w te okolice liczne towarzystwo: „Wesoła to była – pisała Duchińska – gwarna i ludna okolica. Kasyna i reduty kutnowskie przyciągały licznych gości, nie tylko z zamożnej ziemi gostyńskiej [gostynińskiej], lecz niemniej od Łęczycy i Kujaw. Pułk strzelców konnych, konsystujący w Kutnie, dawał bodźca nieustannym zabawom.

Pierwsze miejsce pracy miał właśnie w Leszczynku. Będąc na prowincji, Zaleski tęsknił za Warszawą i za swoimi przyjaciółmi.

Podobnie odczuwali to przyjaciele. W liście z 17 listopada Michał Grabowski pisał do Bohdana: „O ileż razy potrzebowałem Ciebie, ale moje błędne, niepoprawne i bezcelne życie nie pozwala miłej słodyczy przyjaźni, aby dzielić z Tobą troski i nadzieje moje!”.

Józef Tretiak w pracy poświęconej życiu i poezji Bohdana Zaleskiego tak komentuje pobyt poety u płk. Górskiego: „Ten pobyt na wsi po dwuletnim pobycie w gwarnej i ruchliwej stolicy, pomimo oddalenia od przyjaciół warszawskich, pomimo iż hulaszcza młodzież gostyńska [gostynińska] mało odpowiadała nastrojom naszego poety, miał przecież dla niego pewne przyjemne strony i korzystnie oddziaływał na jego talent, pozwalając się skupić, zrozumieć siebie i rozwinąć. Wskazówki takie znajdujemy przy rozważaniu jego poezji z lat współczesnych, a najważniejszą z nich zawiera wiersz pt. Fantazja do Paulina Rydzewskiego, pisany w Warszawie 1824 r. zaraz po opuszczeniu Leszczynka. Poeta, uczuwając czczość, pustkę i nudę wśród „klasycznych stosów kamieni”, przypomina jak błogo mu było niedawno na wsi:

Dawnoż? Niedawno, o tejże godzinie,

Samotny, wesół, swobodny, szczęśliwy,

Zaczem utęsknisz, ja miałem Paulinie!

Lasy i wody i niwy.

Wtedy myśl lekka, fantastyczna, skora.

Jako poranek dziewicza, pogodna,

Trącała czuciem, jak wodą jeziora

Potrąca wietrzyk, aż do dna.

Naturalnie, s a m o t n o ś ć  i cisza w i e j s k a mogły sprzyjać marzeniom poetycznym Bohdana, ale same niezdolne były „potrącać czuciem aż do dna”. Rolę tę odegrała poezja Mickiewicza, która wtedy właśnie po raz pierwszy ukazała się na horyzoncie polskim i przez Warszawę, z którą nasz poeta miewał częste stosunki, przeniknęła do wiejskiego zacisza Bohdana”.

Mickiewicz zaś uznał w nim największego z poetów słowiańskich. Dał temu wyrazy m.in. w wierszu Słowiczku mój, a leć, a piej…”

BIBLIOGRAFIA

S . D u c h i ń s k a , Bohdan Zaleski, Wspomnienia pośmiertne, „Biblioteka Warszawska” 1886, t. 2.

S . Z d z i a r s k i , Bohdan Zaleski. Studium biograficznoliterackie, Lwów 1904, s. 52.

Bibiografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t . IX: Romantyzm. Warszawa 1972.

B. S t e l m a s z c z y k – Ś w i o n t e k , Wstęp, [w:] Józef Bohdan Z a l e s k i , Wybór poezyj, Wrocław 1988, s. I – X C V I .

J. T r e t i a k, Bohdan Zaleski. Do upadku powstania listopadowego 1802- 1831, Kraków 1911, s. 112.

JÓZEF BOHDAN ZALESKI (fragment biogramu z Wikipedii)

Zaleski był jednym z pierwszych polskich poetów romantycznych. Debiutował poematem Duma o Wacławie w 1819 r. Styl jego poezji Maurycy Mochnacki określał mianem „brylantowego”. W ujęciu Zaleskiego „wieszczenie” polegało na proklamowaniu idei panslawizmu w oparciu o federacyjną strukturę I Rzeczypospolitej, oraz Kościoła katolickiego. Jego wiersze były pisane rzadko spotykanym w poezji polskiej tzw. sylabotonikiem melicznym, charakteryzującym się bardzo regularnym uporządkowaniem sylab akcentowanych i niezwykłą melodyką wiersza. Z tego powodu wiele jego utworów stało się bardzo popularnymi i uzyskało oprawę muzyczną, również ze strony wybitnych ówczesnych kompozytorów, m.in. Chopina.

Jednak ten typ liryki nie zyskał uznania wielu ówczesnych poetów – Słowacki i Norwid atakowali go za, ich zdaniem, „dziecinne rymy”. Z uznaniem natomiast wyrażał się o nim Adam Mickiewicz, dedykując Zaleskiemu wiersz „Do B… Z.”. Przez współczesnych mu był uznawany za „patriarchę poezji polskiej”.

Twórczość Zaleskiego, oprócz charakterystycznych dla romantyzmu motywów „wieszcza”, profetyzmu oraz tematyki ludowej, wprowadziła oryginalny ton poezji parakletejskiej. W jego utworach można wyróżnić słowa-klucze, takie jak: „słowik”, „rusałka”, czy „step”.

JÓZEF BOHDAN ZALESKI (biogram ze strony Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina)

14 II 1802 Bohatyrka – 31 III 1886 Villepreux k. Paryża

Józef Bohdan Zaleski, literat, przedstawiciel ukraińskiej szkoły poetów, autor słów do pieśni Chopina. Do Warszawy przybył w 1820 r. W l. 1820-22 studiował na UW. W 1821 r. wstąpił do konspiracyjnego Związku Wolnych Polaków. Był współredaktorem radykalnej „Nowej Polski”. Członek Tow. Patriotycznego. Uczestniczył w powstaniu listopadowym, odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Od 1832 r. przebywał w Paryżu, gdzie brał czynny udział w życiu emigracji. W 1838 r. osiadł w Fontainebleau pod Paryżem. W 1846 r. poślubił uczennicę Chopina, Zofię Rosengardtównę. W 1853 r. został członkiem Rady Szkoły Polskiej w Batignolles. Ostatnie l. życia spędził w Villepreux.

Jego znajomość z Chopinem datuje się od lat warszawskich. Wraz ze S. Witwickim, S. Goszczyńskim, E. Odyńcem i D. Magnuszewskim i M. Mochnackim przynależał Zaleski do kręgu młodych literatów warszawskich, w którym często przebywał Chopin. Młodzi romantycy spotykali się w kawiarni „Dziurka” na ul. Miodowej. Ich spotkania często kończyły się posiedzeniami w domach uczestników. Dyskutowano wówczas na temat sztuki i polityki oraz słuchano gry fortepianowej Chopina i Mochnackiego. Kontakt ze środowiskiem literatów warsz. silnie wpłynął na kształtowanie ogólnych poglądów estetycznych. Chopina. Na obczyźnie Zaleski spotykał Chopina w emigracyjnych kręgach. Jego żona była od 1843 r. uczennicą Fryderyka. Chopin został świadkiem na ich ślubie w XI 1846 r. i stworzył na tę okoliczność bliżej nieznaną kompozycję Veni creator (Kat. Kob. 1243), którą wykonał na organach paryskiego kościoła św. Rocha. Skomponowane do słów Zaleskiego pieśni Chopina pochodzą z okresu paryskiego. Są to: Dumka (1840) op. posth. (pierwsze oprac. wiersza Mgła mi do oczu zawiewa z łona); Śliczny chłopiec (1841) op. 74 nr 8; Dwojaki koniec (1845) op. 74 nr 11;  Nie ma czego trzeba (1845) op. 74 nr 13 (oprac. drugie do słów Mgła mi do oczu zawiewa z łona).